Мұғалім-дефектолог -Жапенева А.Т.
"Мектепке дейінгі білім және тәрбие" республикалық журналында жұмыс тәжірибесі жинақталды.
Серуендеу денсаулықты нығайтудың және шаршаудың алдын алудың сенімді құралы болып табылады. Таза ауада болу тәбеттің жоғарылауына, қоректік заттардың, әсіресе тағамның ақуыз компонентінің сіңуіне ықпал етеді. Балалардың ашық ауада болуы физикалық даму үшін үлкен маңызға ие. Серуендеу баланың денесін қатайтудың алғашқы және қол жетімді құралы. Бұл оның төзімділігі мен қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне, әсіресе суық тиюге төзімділігін арттыруға көмектеседі. Ауада болу уақытын қысқарту қозғалыс тапшылығын тудырады.
Көру қабілеті бұзылған, көру аурулары бар мектеп жасына дейінгі балалармен коррекциялық-педагогикалық жұмысты ұйымдастыру кезінде оның үздіксіздігін және емдеу және қалпына келтіру үдерісімен байланысын қамтамасыз ету қажет. Бұл қатынас балалардың іс-әрекетінің барлық түрлерінде жүзеге асады. Осыған байланысты көру қабілеті бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі білім беру мекемесінде серуенді дұрыс ұйымдастыру ерекше маңызға ие. Күндізгі уақытта балалар жалпы білім берумен қатар, арнайы түзету сабақтарына да қатысады, сондай-ақ қажетті емдеу курсынан өтеді. Әртүрлі, кейде балалар үшін қиын іс-әрекет түрлерімен мұндай қанықтыру олардың шаршауының жоғарылауын, танымдық белсенділіктің төмендеуін және түзету-педагогикалық және емдік және қалпына келтіру жұмыстарының тиімділігін анықтайды.
Серуендеу кезінде балалар жақсы демалып, қозғалып, сонымен бірге көруді және барлық бұзылмаған анализаторларды қолдана отырып жаттығады. Серуенге бөлінген уақыт балаларды шаршатпайтын қызықты ойындармен және түзету жаттығуларымен толтырылуы керек.
Балабақша аумағында, балалар далада ойнайтын аумақтарға белгілі талаптар қойылады. Олар балалардың көру қабілетінің бұзылуын және психофизикалық дамудағы қайталама ауытқуларды (мысалы, кеңістікте бағдарланудың бұзылуы), сондай-ақ балалардың қозғалыс белсенділігін түзету үшін жағдай жасау қажеттілігімен байланысты.
Верандалардың қабырғаларында, қалқандарда әр түрлі жарқын нысандар салынады немесе бағандарға бекітіледі - лақтыруға арналған балаларға арналған жаттығулар, себеттер немесе сақиналар (сонымен қатар ашық түсті) доп, доп лақтыруға арналған. Сондай-ақ, доптар мен шарларды домалатуға арналған балаларға арналған әртүрлі мөлшердегі (жоғары және төмен, кең және тар) қақпалар (доғалар) бар. Әр сайтта құстарға арналған фидер болуы керек, ашық түсті және жерге жақын бағанға орналастырылған (балалардың көз деңгейінде). Бұл көру қабілеті бұзылған балалардың өз сайтына ұшатын құстарды бақылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Серуендеу кезінде балалармен өткізілетін түрлі ойындар мен жаттығулар нақты түзету бағытына ие болуы керек екенін ұмытпау керек, яғни, бұзылған көру функцияларын қалпына келтіруге ықпал ету (мысалы, көру өткірлігі, түс көру, көру өрісі, көру бинокулярлығы сияқты) және балалардың психофизикалық дамуындағы қайталама ауытқуларды жою (бұрыннан бар) немесе алдын алу (көру қабілетінің нашарлығына және сақталған анализаторларды қолдана алмауына, кеңістіктегі бағдардың бұзылуына және т.б. байланысты қоршаған әлем туралы барабар идеяларды алу қиындықтары сияқты).
Балабақша аумағында балалар өткізетін ойындар мен жаттығуларды тәрбиеші алдына қандай міндет қойғанына байланысты бірнеше топқа бөлуге болады.Айта кету керек, ойындар мен жаттығуларды топтарға бөлу өте қатал болмауы мүмкін, өйткені оларды жүзеге асыру барысында шешілетін міндеттер өзара байланысты және шертіледі. Мұнда көру қабілеті бұзылған балаларға арналған балабақшада серуендеуге арналған ойындар мен жаттығулардың жіктелуі ұсынылған.
Көрнекі қабылдаудың бұзылуын түзетуге бағытталған ойындар мен жаттығулар (түстерді, пішіндерді, олардың кеңістіктік орналасу тақырыбын қабылдайды):
"Бірдей түсті (пішінді) жапырақтарды, Гүлдерді, жемістерді, тұқымдарды тап",
"Бірдей түсті ( пішінді) қалыптарды, шелектерді, текшелерді, т. б. таңда",
"Түрлі түсті жапырақтардан букет жинаңыз( жапырақтардың түсін атаңыз",
"Ең биік (ең төменгі ағаш", "Ең қалың (ең жұқа ағаш", "Биіктігі (қалыңдығы) бірдей екі ағашты тап",
"Орындықтан әткеншекке дейінгі ең қысқа жолды таңда. Өз жолыңды сипатта " және т. б.
Қозғалыс саласының дамуындағы бұзушылықтарды түзетуге бағытталған ойындар мен жаттығулар (негізгі қозғалыстар):
"Тепе-теңдікті сақтай отырып, бөренеден (орындықтан) өтіңіз. Өз қозғалыстарыңызды бақылаңыз",
"Белгіленген сызық бойынша жүр. Сызыққа мұқият қара",
"Верандаға жылдам (баяу) қадаммен барыңыз",
Ескерту: мұндай ойындар мен жаттығуларда балалардың қозғалысы түзетіліп қана қоймайды, сонымен қатар олардың окуломоторлы аппараты мен бинокулярлық көру дамиды.
Кеңістіктегі бағдардың бұзылуын түзетуге бағытталған ойындар мен жаттығулар.
Пәндік бағдар бойынша бағдарлау:
"Кімнің көлігі ары қарай жүреді?»
"Қоянды машинамен жол бойымен домалат. Көлік қай бағытта жүретінін айтыңыз",
Ескертпелер: мұндай ойындарды түрлі-түсті немесе жарық нүктелерімен өткізуге болады. Тәрбиеші балаларға кеңістіктегі бағыттар мен заттардың кеңістіктегі орналасуын сипаттауға үлгі береді.
Дыбыстық сигналдар бойынша бағдарлау:
"Дыбысты естіген жаққа қолыңызбен көрсетіңіз. Дыбысталатын заттың орналасқан жерін атаңыз ("менің оң жағымда", "менің алдымда"," менің артымда"және т. б.",
"Сіз шақырған жаққа барыңыз (дыбысты қайдан естисіз). Қай бағытқа баратындығыңызды айтыңыз ("оңға", "солға"," алға", артқа")",
"Дыбысталған ойыншықты тап (көздері жабық)" және т. б.
Сөздік нұсқаулық бойынша бағдарлау:
"Дәлелде алға. Оңға (солға) бұрылыңыз",
"Алға бес қадам жасаңыз. Оңға бұрыл . Үш қадам жасаңыз... және т. б.",
Жол сызбалары мен учаске сызбаларын қолдана отырып бағдарлау:
"Жол сызбасы бойынша жүріңіз (балабақшадан шығу жолынан топ учаскесіне дейін, қақпадан топ учаскесіне дейін және т.б.). Өз жолыңды сипатта",
Танымдық іс-әрекеттің бұзылуын түзетуге бағытталған ойындар мен жаттығулар:
Бұл балалар "Көру қабілеті бұзылған (немесе қалған соқыр балалар) көру қабілеті бұзылған және барлық сақталған анализаторларды қолдана отырып, қоршаған әлемді білуге үйретеді. Балаларға жылдың әр мезгілінде табиғатта болып жатқан өзгерістерді көруге, ағаштарды, бұталарды, Гүлдерді, құстарды, жәндіктерді және т.б. ажыратуға үйретеді.
"Сипаттама бойынша ағаш (бұта) тап",
"Гүлді (ағаш жапырағы, бұта және т. б.) иіспен таныңыз",
"Естіген дыбысты қайтала" және т. б.
Сондай-ақ, балалар құстар мен жануарлардың қимылдары мен дыбыстарына, көлік құралдарына еліктейтін ойындарға қызығушылық танытады. Егер мұғалім еліктейтін құстардың, жануарлардың, машиналардың бейнесі бар қақпақтарды қолданса, мұндай ойындар одан да қызықты болады.
Серуендеу барысында балалармен белсенді түзету-педагогикалық жұмысты ұйымдастырудың ең қолайлы уақыты-көктемнің соңы (мамыр), жаз және күздің басы (қыркүйек, қазан айының бірінші жартысы). Осы кезеңде балалар әртүрлі табиғи құбылыстарды байқап, табиғат объектілерімен тікелей байланыса алады. Бұл көру қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балаларда әлем туралы барабар идеяларды қалыптастыру үшін өте маңызды.
Сонымен қатар, жаз айларында балалар тегін, өйткені маусымнан тамызға дейін барлық жалпы білім беру және арнайы түзету сабақтары келесі оқу жылына дейін аяқталады (қыркүйек), дегенмен балалар қажетті аппараттық емдеуді жалғастырады. Балаларға аппараттардағы визуалды ауруларды емдеудің оң нәтижелерін бекітетін арнайы ойындар мен жаттығулар қажет екендігі белгілі. Осыған байланысты балабақшадағы балалардың күнделікті өмірін, бос уақытын, серуендеуін олар жақсы демалып, сонымен бірге қажетті түзету және педагогикалық көмек алатындай етіп ұйымдастыру маңызды.
Жазғы кезеңде балалар көп уақытын балабақшаның абаттандырылған учаскелерінде, саябақта немесе мектепке дейінгі мекеменің жанында орналасқан орман-саябақ аймағында өткізуі керек. Егер ауа-райы жақсы болмаса (салқын, жаңбыр жауады), балаларды серуендеуге де апару керек. Жабық верандада сіз жел мен жаңбырдан жасыра аласыз. Егер мұғалім жақсы ойласа және олардың ойын-сауықтарын ұйымдастырса, балалар скучно болмайды (олармен аз мобильді ойындар, ауызша және рөлдік ойындар өткізеді; алдын-ала жасалған жоспар бойынша сөйлеседі, мысалы, жыл мезгілі, ауа-райы туралы; ол балаларға ертегі немесе әңгіме оқиды, өзіне қызықты нәрсе айтуды ұсынады).
Тәрбиешілер өз учаскелерінің аумағында балалармен әр түрлі ойындар өткізеді (спорттық және ашық ойындар, рөлдік және театрландырылған ойындар, сонымен қатар спектакльдерді кеңейтетін ойындар; қоршаған әлем туралы балалар).
Бұл ойындарды дайындауға, ұйымдастыруға және өткізуге барлық мұғалімдер белсенді қатысады. Бұл ойындар балаларға сауығу, танымдық дамуы үшін пайдалы болуы керек! табиғи объектілер мен құбылыстар туралы барабар идеяларды қалыптастыру, оларда тұрақты оң эмоционалды жағдай жасау үшін белсенділік.
Пайдаланыған әдебіет:
- Плаксина Л.И. Теоретические основы коррекционной работы в детских садах для детей с нарушением зрения. - М.: ГороД, 1998.
- Подколзина Е.Н. Вопросы работы тифлопедагога датского сада // Дефектология.- 2002, № 6. - С.71-77; 2003, № 3.- С.4 3-49.
- Подколзина Е.Н. Игры и упражнения для обучения ориентировке в пространстве слабовидящих детей подготовительной к школе группы // В кн. : Проблемы воспитания и социальной адаптации детей с нарушением зрения / Под ред. Л.И. Щйксиной. - М.:1995. - С.42 - 59.
- Сековец Л.С. Коррекционно-педагогическая работа по физическому воспитанию детей дошкольного возраста с нарушением зрения. - Нижний Новгород, 2001.
